Tussen leugen en misdrijf: wanneer is er sprake van oplichting?
Een creatieve leugen is nog geen misdrijf, maar waar ligt de grens? In het strafrecht is oplichting een delict (artikel 326 van het Wetboek van Strafrecht) dat zich vaak voordoet in situaties waar afspraken, verwachtingen en misleiding op slimme wijze door elkaar lopen. Niet zelden opereren verdachten in de grijze zone tussen listige verkooptruc en strafbare misleiding.
In een recente zaak bij de Hoge Raad draaide het om een verdachte die een evenementenbedrijf voor miljoenen zou hebben opgelicht met een verzonnen “fase-systeem” voor het boeken van artiesten. Een deel van de afspraken werd nagekomen, maar het meeste bleef uit. Toch werd uiteindelijk wél sprake geacht van strafbare oplichting. Hoe bepaalt de rechter dat? En wanneer mag van het slachtoffer worden verwacht dat het zelf beter oplet?
De zaak: een verzonnen fase-systeem
De verdachte zou zich hebben voorgedaan als tussenpersoon bij het boeken van artiesten. Daarbij introduceerde hij een zogenoemd “fase-systeem”: in meerdere rondes moest een poppodium geld betalen om kans te maken op het boeken van artiesten. De gedachte was dat wie tussentijds afhaakte, eerder betaalde bedragen zou verliezen. Enkele optredens kwamen daadwerkelijk tot stand, maar de meeste bleven uit. Het hof oordeelde in hoger beroep dat sprake was van een zogenoemd “samenweefsel van verdichtsels” en dus van oplichting, een begrip uit artikel 326 van het Wetboek van Strafrecht. De verdachte had het bedrijf opzettelijk misleid om zichzelf financieel te bevoordelen.
Met een ‘’samenweefsel van verdichtsels’’ wordt in juridisch opzicht bedoeld dat de verdachte meerdere leugens of misleidende handelingen zodanig met elkaar heeft verweven, dat er een geloofwaardig maar onwaar verhaal is ontstaan. Dit complex van misleiding is gericht op het overtuigen van het slachtoffer om iets te doen, zoals in dit geval geld overmaken, wat het anders niet zou hebben gedaan. Het gaat dus niet om één losse leugen, maar om een combinatie van verzinsels die samen oplichting opleveren.
De juridische discussie: had het slachtoffer het moeten doorzien?
De kern van het verweer van de verdediging cq. verdachte was dat het evenementenbedrijf, een ervaren speler in de muziekwereld, eenvoudig had kunnen controleren dat het fase-systeem niet bestond. De verdachte handelde als eenmanszaak, gebruikte geen contracten en werkte met onduidelijke facturen. Was het dan niet de verantwoordelijkheid van het bedrijf zelf, het slachtoffer in deze zaak, om beter onderzoek te doen?
Hoewel de verdediging hier terecht op wees, verwierp het hof dit verweer. Volgens de rechters hoefde het slachtoffer er niet op bedacht te zijn dat stukken vals waren en was de misleiding geloofwaardig genoeg om oplichting bewezen te verklaren.
Oordeel van de Hoge Raad
De Hoge Raad bevestigde in cassatie dat oplichting aanwezig kan zijn, ook als het slachtoffer achteraf bezien onvoorzichtig heeft gehandeld. Alleen in evidente gevallen, waarin het misleidende verhaal zó ongeloofwaardig is dat niemand erin zou mogen trappen, kan worden geoordeeld dat geen sprake is van strafbare oplichting. In dit geval vond de rechter de leugens, aangevuld met vervalste e-mails en betalingsbewijzen, voldoende overtuigend om strafrechtelijke aansprakelijkheid aan te nemen.
Conclusie
Niet elke leugen is strafbaar en niet elk slachtoffer is goedgelovig. Deze zaak laat zien hoe dun de scheidslijn is tussen civiele misverstanden en strafrechtelijke oplichting. Het strafrecht grijpt pas in wanneer sprake is van doelbewuste misleiding, slim verpakt in een geloofwaardig verhaal: een samenweefsel van verdichtsels. Maar zelfs dan blijft de vraag: had het slachtoffer beter moeten weten?
Juist op dat snijvlak van strafrecht en commercie is een inhoudelijke verdediging cruciaal. Wordt u geconfronteerd met een verdenking van oplichting of fraude? Onze advocaten zijn gespecialiseerd in onder andere economische strafrechtelijke zaken. Wij kennen de grenzen van het strafrecht en weten waar ruimte zit voor twijfel, nuance en verweer. Neem gerust contact op met SKE Advocaten. Wij staan naast u, ook als het ingewikkeld wordt.