De opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) in het bedrijfsleven en de publieke sector heeft geleid tot een fundamentele transformatie van informatieverwerking en besluitvorming. AI-modules analyseren enorme hoeveelheden data en genereren op basis daarvan output die vaak veel verder gaat dan menselijke analysecapaciteit. Daarmee kunnen zij patronen en signalen opvangen die wijzen op schendingen van wet- en regelgeving. Deze ontwikkeling roept de vraag op of en in hoeverre AI-modules zelf onderworpen zouden moeten worden aan een meldplicht vergelijkbaar met die van poortwachters als banken, advocaten en accountants.
Wat is een meldplicht voor AI en waarom is die relevant?
AI-systemen spelen een steeds grotere rol in het herkennen van signalen die kunnen duiden op strafbare feiten, zoals witwassen, fraude of datalekken. Maar wat als deze systemen zélf zouden moeten melden dat ze iets verdachts detecteren? Deze vraag staat centraal in dit artikel, waarin we de juridische haalbaarheid, risico’s en toekomstmogelijkheden van een meldplicht voor AI-modules onderzoeken.
Bestaat er nu al een meldplicht voor AI in Nederland?
Nee, op dit moment bestaat er geen wettelijke meldplicht voor AI-systemen. Wel zijn er meldverplichtingen voor personen of organisaties op basis van:
- de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft),
- de Wet op het financieel toezicht (Wft),
- de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG),
- en milieuwetgeving zoals de Wet milieubeheer.
AI en juridische verantwoordelijkheid: vijf uitdagingen
Bij een meldplicht voor AI-modules komen juridische en technische vragen samen. We benoemen de vijf grootste uitdagingen:
- Wat is een meldwaardig signaal?
Wanneer is een door AI gegenereerd patroon of vermoeden sterk genoeg om een melding te vereisen?
- Wie is verantwoordelijk?
De ontwikkelaar, gebruiker of eigenaar van de AI? Of toch gezamenlijk?
- Hoe zit het met privacy?
AI verwerkt persoonsgegevens. Een meldplicht moet dus in lijn zijn met de AVG-richtlijnen voor verantwoordelijke partijen.
- Technische borging van meldingen
Denk aan logging, automatische rapportage en auditeerbare besluitvorming. Zie ook de NCSC-handreiking over AI-risico’s.
- Internationale inzet van AI
AI-systemen stoppen niet bij de grens. Hoe regel je grensoverschrijdende meldingsverplichtingen? De EDPB speelt een coördinerende rol binnen de EU.
Hoe zou een meldplicht voor AI eruit kunnen zien?
Een meldplicht voor AI kan worden vormgegeven naar het model van de Wwft. Dat betekent:
- Duidelijke meldcriteria: zoals een ‘redelijk vermoeden’ van een overtreding.
- Meldverantwoordelijkheid bij de gebruiker: degene die de AI toepast, draagt de meldplicht.
- Toezichthoudende instanties: o.a. FIU-Nederland, AFM, DNB, de Autoriteit Persoonsgegevens of Europol.
- Technische integratie: meldfuncties als API’s of logbestanden in het AI-systeem zelf.
- Juridische waarborgen: uitzonderingen voor vertrouwensposities (zoals advocaten) en bescherming van persoonsgegevens.
De rol van de EU AI Act
De EU AI Act (in werking sinds 2024) introduceert een risicogebaseerde benadering voor AI. AI-systemen met een hoog risico, zoals toepassingen binnen de financiële sector of gezondheidszorg, vallen onder strengere regels. Een meldplicht zou binnen deze categorie logisch kunnen worden ingebed.
Waarom is dit belangrijk voor compliance officers en juridische professionals?
Voor compliance managers, privacy officers en juridische afdelingen in gereguleerde sectoren is het belangrijk om deze ontwikkelingen te volgen. Een toekomstige meldplicht kan invloed hebben op:
- risicomanagementstrategieën,
- interne auditprocessen,
- en de inzet van AI binnen compliance- en detectiesystemen.
Meer informatie: Deloitte AI & Risk whitepaper
Conclusie: AI als poortwachter van de toekomst?
De meldplicht voor AI is (nog) toekomstmuziek, maar het scenario is realistisch. Net als banken, advocaten en notarissen zouden AI-systemen een rol kunnen krijgen in het waarborgen van naleving en integriteit. Het is cruciaal om nu al na te denken over heldere kaders, verantwoordelijkheden en samenwerking tussen alle betrokken partijen.
Dit stuk gaat over de toekomst. Misschien komt die sneller dan je zou verwachten of hopen.
Hulp nodig bij compliancevraagstukken of AI-toepassingen in uw organisatie?
SKE Advocaten staat u bij met strategisch advies en diepgaande juridische kennis. Neem contact op