Wat is ‘opzet’ in het strafrecht?

Dan bedoelen we niet een opgezette krokodil, zelfs geen paarse krokodil, maar de opzet die strafrechtelijk vaak is vereist om iemand te kunnen straffen. Opzet is in het strafrecht een lastiger thema dan het op het eerste gezicht lijkt. Niet alleen is niet altijd te bewijzen dat iemand opzettelijk een regel overtreedt, nog moeilijker wordt het als de overtreding leidt tot een gevolg dat eigenlijk niet de bedoeling was. En nog weer moeilijker is opzet als degene die van de overtreding wordt beschuldigd, zelf dacht dat hij (m/v/x) juist wel volgens de regels handelde.

Van fietsje tot vergiftigde taart

Stel dat ik door een woonwijk rijd, en net achter een bocht waar een hoge heg staat ligt een kinderfietsje op de weg. Dat heb ik te laat in de gaten waardoor ik over dat fietsje rijd. Ik heb dan dat fietsje vernield maar niet opzettelijk. Daarmee moet ik misschien wel de schade betalen (als dat fietsje op de weg lag kun je daar nog civielrechtelijk over discussiëren) maar ik ben niet strafbaar.

Als ik dat fietsje op de weg zie liggen, toch al een hekel aan (de verwende kinderen van de) buurman heb en lekker dat fietsje plet, dan heb ik dat duidelijk opzettelijk gedaan. Ik had het gevolg duidelijk voor ogen.

Als ik wel opzettelijk iets doe maar een ander gevolg voor ogen heb, of het gevolg niet kon voorzien, wordt ‘opzet’ nog moeilijker. Meer dan een eeuw geleden leidde dat tot de klassieker in de rechtspraak, de “Hoornse taart”.

Een dief die werd betrapt op het stelen van 200 gulden uit de gemeentekas, wilde wraak nemen op degene die hem erbij had gelapt en stuurde hem een vergiftigde taart. De klikspaan at echter niet van de taart, maar zijn vrouw wel, en die ging er inderdaad aan dood. Is dat nu ‘opzet’? De dief had niet de opzet om de vrouw te vermoorden toch? De Hoge Raad besliste toen dat de opzet om ‘iemand’ te vermoorden voldoende was om voor moord te worden veroordeeld.

De krokodillenschoenen-zaak

Veel recenter boog de Hoge Raad zich over dit opzet-vraagstuk bij een liefhebber van krokodillenleer. Reizend door Thailand belandt hij in een schoenenwinkel en vindt daar prachtige schoenen gemaakt van wat eens een Siamese krokodil was. De Siamese krokodil is een zeer bedreigde krokodillensoort. Dieren en producten van dieren die zo ernstig bedreigd zijn mag u niet zomaar meenemen naar Nederland, tenzij ze aantoonbaar afkomstig zijn van gekweekte krokodillen. Dit valt onder de CITES-regelgeving.

Nu wil het toeval dat de schoenenwinkel geen schoenen in zijn maat heeft, maar service van de zaak: als de reiziger nu vast betaalt, dan krijgt hij de schoenen, samen met een riem, gesp en pasjeshouder, ook van ex-krokodil, thuisgestuurd. De reiziger checkt de douane-app, en nog wat andere websites om na te gaan of dit wel kan en of deze winkel betrouwbaar is. Dat lijkt allemaal goed.

Krokodillenleer is aan regels gebonden, de reiziger vraagt daarom extra aan de winkel hoe dit dan moet. De winkel geeft aan dat zij zeer veel ervaring hebben in internationaal verzenden en dat zij de bijbehorende vergunningen zullen regelen, zodat mijnheer thuis zonder problemen op krokodillenleer door het leven kan. “The store was responsible to organise the right permits” verklaren zij.

Wanneer wordt ‘vergeten’ strafbaar?

De enige echte wet is de wet van Murphy: dit gaat natuurlijk fout. De winkel heeft wel een uitvoervergunning in Thailand, maar geen invoervergunning voor Nederland geregeld. De aanmelding bij de douane verloopt ook niet volgens de regels en bij elkaar maakt de reiziger zich schuldig aan het zonder vergunning binnenbrengen van goederen die niet zijn toegestaan. Dat is een misdrijf, tenzij het echt niet opzettelijk is gebeurd – al is het dan nog wel een overtreding. Is er hier nu opzet in het spel of niet?

Het Hof vond van wel: de reiziger wist dat er speciale eisen gelden, heeft dit apart gecheckt, en heeft ook de reputatie van de winkel gecontroleerd. Hij wist dat er een vergunning nodig was, en door dit aan een winkel over te laten, aanvaardde hij het risico dat het mis zou gaan. Kansaanvaarding is in het strafrecht ook een vorm van opzet.

Maar de Hoge Raad dacht daar anders over.

Wat zegt de Hoge Raad?

Nee, zegt de Hoge Raad, niet mee eens. De reiziger heeft juist informatie ingewonnen en geprobeerd om met verkoper afspraken te maken zodat hij de spullen legaal naar Nederland kon laten versturen. De opzet was wel gericht op het importeren, maar niet op het illegaal importeren. En dat maakt het verschil tussen een misdrijf en een overtreding.

Met deze conclusie verwijst de Hoge Raad de zaak naar het Hof Den Haag, waar opnieuw inhoudelijk zal worden geoordeeld over de strafbaarheid en mogelijke straf. En waar de reiziger naar de zitting misschien beter nylon sneakers kan dragen…

Juridisch advies nodig?

Bent u verdachte in een zaak over de handel in beschermde dier- of plantensoorten, of wordt u verweten zonder juiste vergunning te hebben gehandeld? Dan is snel juridisch advies essentieel. Lees meer over onze strafrechtelijke hulp bij illegale handel in beschermde dieren en planten.

Probleem met opzet, strafrecht, CITES of andere sanctie? Neem dan contact met ons op.

Bij SKE Advocaten staan we voor strategie, kennis en evenwicht. Wij zorgen dat uw rechtspositie duidelijk wordt en bouwen een ijzersterke verdediging, met of zonder krokodillenschoenen.

Met dank aan Taika Brandorff voor het beschikbaar stellen van de foto bij dit artikel.